Małopolska to region z wieloma tradycjami. Jedną z tych najpiękniejszych i kultywowanych od lat jest przygotowywanie bożonarodzeniowych szopek w Krakowie.
Ręcznie wykonane, bogato zdobione dzieła sztuki zdolni szopkarze wystawiają na początku grudnia na Rynku Głównym, gdzie podziwiają je tłumnie zebrani miłośnicy krakowskich tradycji. W 2018 roku, dzięki staraniom miasta i Muzeum Krakowa, krakowskie szopkarstwo trafiło na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Wspólne kolędowanie
Pierwsi szopkarze wywodzili się z kręgu budowlańców i murarzy, którzy podczas zimy poszukiwali dodatkowych możliwości zarobku. W okresie świąt wykorzystywali zatem swoje zdolności, wykonując unikalne bożonarodzeniowe konstrukcje. Następnie, chodząc od domu do domu, kolędowali i zbierali niewielkie datki. Tradycja szopkarska, choć w zmienionej formie, przetrwała do dziś, a wraz z nią zachował się również wyjątkowy i powtarzany przez lata styl obiektów. Forma szopki wyróżnia się smukłą budową, trzema wieżami nawiązującymi do Kościoła Mariackiego, oryginalnymi zdobieniami, a także oknami wykończonymi wielobarwnymi imitacjami witraży.
Szopka duża – autor: Zbigniew Zyman, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Szopka duża -autor: Leszek Zarzycki wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Konkurs Szopek Krakowskich
W okresie międzywojennym, gdy zabrakło dawnych mistrzów wykonujących szopki, a wraz z nimi wiedzy technicznej i doświadczenia, tradycja szopkarska zaczęła popadać w zapomnienie. Aby przywrócić dawny obyczaj, miejski działacz Jerzy Dobrzycki zorganizował w 1937 roku Pierwszy Konkurs Szopek Krakowskich. Udało mu się poprowadzić z sukcesem pierwszą edycję. Po kilkuletniej przerwie spowodowanej wojną, organizację kolejnych edycji wzięło na swoje barki Muzeum Krakowa, co kontynuuje do dziś.
Szopka rodzinna – Marzena Dłużniewska, Emilia Krawczyk, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Szopka rodzinna – Jerzy Dumański, Magdalena Dumańska – Kania, Amelia Kania, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Pod okiem wieszcza
Każdego roku, w pierwszy czwartek grudnia, mistrzowie szopek przynoszą swoje prace pod pomnik Adama Mickiewicza, aby zaprezentować je przed jury konkursowym i obecnymi widzami. Szopki ocenia skład jurorski złożony z historyków, etnografów, historyków sztuki, architektów i plastyków. Werdykt ogłoszony zostaje po kilkudniowych obradach, a laureaci wyłaniani są w czterech kategoriach: seniorzy, młodzież, dzieci i realizacja rodzinna. Decyzja nie jest prosta, bowiem z roku na rok twórcy stawiają poprzeczkę coraz wyżej.
Szopka średnia – Dariusz Czyż, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Szopka średnia – Dariusz Czyż (rewers), wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Jeśli chodzi o tematykę, królują nawiązania do historii i architektury Krakowa. Szopkarze czerpią chętnie też inspiracje z życia publicznego, toteż możemy niejednokrotnie dopatrzeć się znanych postaci ze sfery politycznej czy społecznej. Punkty w konkursie przyznawane są za nawiązanie do tradycji, architekturę, kolorystykę, wykonanie lalek i elementy ruchome. Doceniane są również fantazyjność, nowatorstwo, sposób zdobienia oraz poziom estetyki.
Szopka miniaturowa, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Wyróżnienie – autor Filip Fotomajczyk, wł. Muzeum Krakowa, fot. Andrzej Janikowski
Wystawa pokonkursowa
Na szczęście wraz z ogłoszeniem wyników plebiscytu nie kończy się możliwość podziwiania prawdziwego talentu twórców. Wszystkie pokonkursowe szopki są bowiem prezentowane na specjalnej wystawie czasowej. Misternie wykonane prace można oglądać w Celestacie, jednym z oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Ekspozycję zdecydowanie warto obejrzeć, aby móc docenić żmudną pracę krakowskich szopkarzy, którzy nierzadko pracują nad projektem przez cały rok. Wszyscy twórcy charakteryzują się oryginalną techniką pracy i estetyką, dzięki czemu każda szopka to unikatowe dzieło. W swoich zbiorach, na przestrzeni lat, muzeum zgromadziło do tej pory już ponad 300 szopek. Posiada również eksponaty powstałe zaraz po wojnie. W grudniu 2020, ze względu na sytuację pandemiczną, wystawa pokonkursowa została przeniesiona do internetu – http://muzeumkrakowa.pl/wystawy/wystawa-szopek
