Tam, gdzie czas się zatrzymał

Ten fragment opisu Soplicowa, wyryty w sercach wielu Polaków, doskonale opisuje typowy polski dwór, czyli dom mieszkalny szlachty. Umiejscowione na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów najstarsze zabytki tego typu pochodzą z czasów epoki renesansu, niektóre też mają bogatą formę pałacową. Wiele z nich znajduje się w Małopolsce. Na dworkach i pałacach nie kończy się lista imponujących zabytkowych budowli – zwiedzający, którzy chcieliby podziwiać zamki, mają do wyboru o wiele więcej obiektów niż tylko Wawel.

Echa opisu polskiego dworku z „Pana Tadeusza” odnajdziemy we wsi Laskowa znajdującej się na Szlaku Architektury Drewnianej. Tutejszy dwór z 1677 roku – z pobielonymi ścianami i charakterystycznym, uskokowym dachem – z zewnątrz wygląda idyllicznie i spokojnie, ale w środku skrywa prawdziwe arcydzieła. Niegdyś obiekt ten znajdował się w rękach Zgromadzenia Księży Misjonarzy, po których do dziś zachowały się późnobarokowe polichromie. Malowidła pokrywające sufit pomieszczenia pełniącego wówczas funkcję kaplicy przedstawiają Chrystusa Błogosławiącego i pochodzą z 2. poł. XVII wieku. Pasjonująco opowiada o nich – oraz o dziejach małopolskich rodów szlacheckich – obecny właściciel dworku z rodziny Michałowskich herbu Jasieńczyk, której staraniem budynek wraca do dawnej świetności.

Podobną atmosferę rodzinnego dworku poczuć można również w Zręczycach (ok. 30 km od Krakowa). Tu także znajdziemy obiekt drewniany, lecz pozbawiony otynkowania, a co za tym idzie – dumnie prezentujący oryginalne ciemne ściany z odcinającymi sią na ich tle białymi okiennicami. Ganek, przez który prowadzi wejście do budynku, podtrzymywany jest przez piaskowcowe kolumny w stylu doryckim (ciekawostką jest, że były tak ciężkie, iż podczas budowy do dworu ciągnięto je wołami). Obecnie budynek znajduje się w rękach potomków dawnych właścicieli, a dzięki ich staraniom we wnętrzu można podziwiać prywatne muzeum, w którym eksponowane są m.in. pamiątki z życia Stefanii Feill, małopolskiej artystki malarki. Aby lepiej poczuć atmosferę ziemiańskiego dworku, można w Zręczycach zatrzymać się na nocleg ze śniadaniem. Do wyboru pokoje w klasycznym wiejskim stylu lub w klimacie retro.

Klimat polskiej ziemiańskiej rezydencji można poczuć w Dworze Sieraków. Położony ok. 25 km od Krakowa, na jednym z łagodnie zarysowanych grzbietów Pogórza Wielickiego, jest otoczony bukowym parkiem. Obiekt wybudowano w XVII wieku, pierwotnie jako jednopiętrowy, z dwukondygnacyjnym ryzalitem z frontowym gankiem. Podobnie jak inne budowle tego typu ten także – wraz ze wzrostem zamożności swych właścicieli – obrastał w kolejne budynki i piętra, aż w końcu osiągnął dzisiejszą formę okazałego zespołu dworsko-parkowego. Współcześnie Dwór Sieraków to świetnie zachowany zabytek, w którym można wypocząć, korzystając m.in. z oferty restauracji (posiada rekomendację Slow Food Polska oraz wyróżnienie w przewodniku kulinarnym Gault&Millau). To też świetne miejsce dla miłośników wina – w dworskiej piwniczce znaleźć można jedną z największych w Małopolsce kolekcji tych trunków (ponad 404 rodzajów!).

Jednym z najpiękniejszych obiektów zamkowych Małopolski jest Zamek w Pieskowej Skale umiejscowiony na Szlaku Orlich Gniazd. Tak o Zamku opowiada Ewa Mikołajska, kierownik Oddziału Zamek Pieskowa Skała: „O niezwykłości historii Pieskowej Skały świadczy już sam ten fakt, że przetrwała nie jako malownicza ruina, ale niemal kompletna budowla. Kolejne wieki istnienia Pieskowa Skała zawdzięcza kilku małopolskim rodom, których była własnością, siedzibą, po prostu domem. Jakie były czasy, jaka była kondycja finansowa i ambicje właściciela, taki był i dom”. Stąd różne funkcje, jakie pełnił obiekt – najpierw warowni i rezydencji, następnie sierocińca, a nawet magazynów ziemiopłodów.

Dziś Zamek pełni również funkcję muzealną. Podczas oglądania wystawy głównej, zwiedzający mogą odbyć „czytelną w architekturze zamku podróż przez stulecia”, podziwiając dzieła polskich i europejskich mistrzów (Eugène Delacroix, Tiepolo, Jacek Malczewski, Piotr Michałowski), prezentowane w otoczeniu wysokiej klasy mebli (barokowa szafa elbląska zdobiona barwioną na zielono kością) oraz tkanin (np. gobeliny z historią Aleksandra Macedońskiego z pałacu Potockich w Krystynopolu). „Nasz zamek to budowla harmonijnie wkomponowana na przestrzeni stuleci w niezwykły krajobraz Doliny Prądnika ze słynną Maczugą Herkulesa” – kontynuuje Ewa Mikołajska. „Jest więc miejscem, gdzie współegzystują natura i kultura, tworząc jedyną w swoim rodzaju atrakcję”. Zwiedzać zamek można również wirtualnie. I choć ten sposób nie odda w pełni atmosfery, może być doskonałym uzupełnieniem odbytej już wycieczki lub zachętą do odwiedzenia Pieskowej Skały.