Jedno z najstarszych i najpiękniejszych polskich miast może pochwalić się nie tylko bogatą historią i zachwycającymi zabytkami, ale też niezwykłymi tradycjami. Te unikalne wręcz obyczaje często kształtowały się na przestrzeni wieków. Łączą folklor z dawnymi wierzeniami, nawiązują do dziejów i legend, podkreślają wyjątkowy charakter Krakowa i stanowią bogactwo regionu.
Kultywowane do dziś związane z nimi ceremoniały i rytuały na stałe wpisały się już w miejski kalendarz wydarzeń. Hucznie świętowane w Krakowie obrzędy to doskonała okazja do spotkań, pielęgnowania więzi sąsiedzkich czy poznania miasta z zupełnie innej perspektywy.
WIOSNĄ W KRAKOWIE
Ten, kto chciałby poznać liczne krakowskie tradycje, do stolicy Małopolski powinien wybrać się w okolicy Świąt Wielkiej Nocy. Na Rynku Głównym w Krakowie odbywa się wtedy wyjątkowy Jarmark Wielkanocny, podczas którego kupić można świąteczne smakołyki, ozdoby i upominki. Na straganach królują koszyczki, pisanki, ręcznie haftowane wyroby i regionalne produkty. Jarmarkowi towarzyszą też występy, pokazy obrzędów wielkanocnych, a nawet konkurs na najpiękniejszą palmę.
Wielkim wydarzeniem duchowym (i nie tylko!) jest niewątpliwie Emaus. Przy klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu co roku odbywa się najstarszy w Polsce odpust. Jego tradycja liczy już setki lat i nawiązuje do przypowieści o uczniach Jezusa, którzy wędrowali do miasteczka Emaus. Po drodze spotkali zmartwychwstałego Chrystusa, ale zaaferowani rozmową nie rozpoznali go. Ta historia zainspirowała wiernych do odwiedzania w drugi dzień świąt wielkanocnych kościoła, który znajdował się w sąsiednim mieście. Z czasem ten zwyczaj stał się bodźcem do długich, wspólnych spacerów krakowian.
Odpustowi już od lat towarzyszy kolorowy festyn, a stragany z ludowymi zabawkami, słodyczami i atrakcjami przyciągają mieszkańców Krakowa. Kiermasz to doskonała okazja do zaprezentowania lokalnego rzemiosła, a na stoiskach nabyć można m.in. drewniane figurki Żydów czy kogucików. Na krakowskim odpuście nie może zabraknąć typowego dla tego miejsca przysmaku – małych precelków nawiniętych na sznureczek, tworzących wieniec. Z myślą o najmłodszych organizowane są również warsztaty twórcze.
W Poniedziałek Wielkanocny odwiedzić warto okolice Wieliczki, a szczególnie wieś Lednicę Górną, gdzie tradycyjne już wędruje Siuda Baba. Ten zwyczaj korzeniami sięga jeszcze wieków pogańskich i choć swego czasu był popularny na ziemiach polskich, to obecnie kultywowany jest tylko w okolicach Krakowa. Siuda Baba to mężczyzna przebrany za umorusaną sadzą kobietę w niechlujnym stroju. Wraz ze swoją świtą, składającą się z Cygana i chłopców ubranych w krakowskie stroje, pukają od domu do domu i zbierają datki, przy okazji smarując sadzą twarze napotkanych osób.
We Wtorek Wielkanocny wszystkie drogi prowadzą na Kopiec Krakusa. Tradycja Rękawki odwołuje się jeszcze do obrzędów słowiańskich, kiedy to wiosną obchodzono tutaj święto zmarłych. Na ich cześć ze wzgórza zrzucano monety oraz jajka, jabłka, obwarzanki czy bułki. Gdy Kraków znalazł się pod zaborem austriackim, obyczaj został zakazany, a po dawnych obchodach ostał się jedynie doroczny odpust. Ceremoniał powrócił do krakowskiego kalendarza wydarzeń dopiero na początku XXI wieku pod hasłem Tradycyjne Święto Rękawki. Wiosną Kopiec zmienia się w średniowieczną osadę i pole walk rycerskich, zachęcając zwiedzających do zapoznania się ze stylem życia i rzemiosłem Słowian.
Początkiem czerwca w Krakowie ma miejsce niezwykła ceremonia: Intronizacja Króla Kurkowego. Nadrzędnym celem powstałego ponad 700 lat temu Bractwa Kurkowego było przygotowanie mieszkańców do obrony Grodu Kraka przed najazdem tatarów. Szczególnie pielęgnowanym obyczajem był wybór króla spośród członków stowarzyszenia. Kandydat musiał cieszyć się długim stażem w bractwie oraz nienaganną opinią. Zarówno Bractwo, jak i tradycja przetrwały do dziś, a co roku nowy brat pełni tę zaszczytną funkcję. Jak zostać królem? Wystarczy zaprezentować znakomite umiejętności strzeleckie i, licząc na niewielki łut szczęścia, zestrzelić ostatni fragment drewnianego koguta. Intronizacji Króla Kurkowego towarzyszy barwny pochód i uroczyste przekazanie insygniów pod ratuszową wieżą.
Również w czerwcu Kraków opanowują smoki. Nieco straszą, ale głównie tańczą, fruną, bawią i rozświetlają niebo nad miastem. Wielka Parada Smoków już na stałe zapisała się na karcie krakowskich wydarzeń. Kilkadziesiąt barwnych stworów dumnie kroczy przez Kraków, by dotrzeć na Rynek Główny. Organizowane przez Teatr Groteska wieczorową porą Wielkie Widowisko Plenerowe przyciąga mieszkańców nad zakole Wisły. Latające smoki zachwycają publiczność oprawą pirotechniczną, świetlną i muzyczną. Imprezie towarzyszy też Smoczy Piknik Rodzinny przy Smoczej Jamie.
POWIEW LATA
W pierwszy czwartek po Bożym Ciele ulice Krakowa przemierza Lajkonik – brodaty, odziany w orientalne szaty jeździec na drewnianym koniu. Według legendy, pod koniec XIII wieku tatarskie wojska zostały tutaj pokonane przez dzielnych flisaków, którzy uratowali miasto przed grabieżą. Dumni ze swoich czynów, wkroczyli do Krakowa przebrani w egzotyczne stroje i na zdobytych koniach, wzbudzając najpierw popłoch, a potem radość wśród krakowian. Na pamiątkę tych wydarzeń, Lajkonik w towarzystwie swojej kapeli i orszaku pokonuje szlak ze Zwierzyńca na Rynek Główny. Pochodowi towarzyszą tańce ze sztandarem, pobieranie daniny od sklepikarzy oraz uderzanie kupców i gapiów buławą, co ma też przynieść im szczęście i dobrobyt. Pod ratuszową wieżą Lajkonik otrzymuje od włodarzy Krakowa wielką sakwę z haraczem, a następnie wznosi toast za pomyślność mieszkańców i wykonuje ukłon w stronę miasta.
Nadejście lata w Krakowie świętuje się niemniej hucznie. I choć Wianki przywędrowały tu w połowie XIX wieku z Warszawy, to na dobre zadomowiły się w Grodzie Kraka. Co roku na Bulwarach Wiślanych tłumnie gromadzą się mieszkańcy miasta, by wspólnie uczcić najkrótszą noc w roku. W tle rozbrzmiewa muzyka, a na Wiśle podziwiać można piękne, kolorowe wianki. Obchodom Nocy Świętojańskiej towarzyszą liczne koncerty, podczas których muzycy i artyści prezentują swoje umiejętności wokalne na scenach rozsianych po całym Krakowie. Nawiązując do dawnych tradycji, można wziąć także udział w konkursie na najpiękniejszy wianek.
JESIEŃ SIĘ ZACZYNA
Ślub Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny w kościele Mariackim w Krakowie, a potem ich wesele w Bronowicach Małych na stałe zapisały się na kartach historii i literatury. Tradycyjne weselne obyczaje, w tym obrzęd oczepin, stały się bowiem inspiracją dla Stanisława Wyspiańskiego do napisania jednego z jego największych dzieł. Sztuka Wesele, wystawiana w krakowskich teatrach, cieszyła się dużą popularnością. Na pamiątkę hucznych godów, a także powstania tak wyjątkowego utworu, zaczęto co roku wspominać o tych wydarzeniach w ramach lokalnych uroczystości. Głównym punktem tego świętowania stało się Osadzanie Chochoła w Rydlówce, czyli obrzęd okrywania krzaka róży słomą. Dziś tym ponad półwiecznym tradycjom towarzyszą występy artystyczne, a barwny korowód przechodzi okolicznymi ulicami, przy okazji prezentując dawne weselne zwyczaje.
ZIMOWE OBLICZE KRAKOWA
Już pod koniec listopada Kraków przywdziewa świąteczne szaty, a uliczki i zaułki rozbłyskują milionem światełek. Rynek Główny zamienia się w iście magiczną krainę – tutejszy jarmark świąteczny wprowadza mieszkańców miasta w bożonarodzeniowy nastrój już od stuleci. To jeden z najstarszych i najbardziej okazałych jarmarków w Polsce! Stragany uginają się od ozdób choinkowych, upominków i pomysłów na prezenty, a aromat regionalnych (i nie tylko!) przysmaków wabi zwiedzających już z daleka. Jarmarkowi towarzyszą liczne występy artystyczne, a wśród nich barwny i rozśpiewany Korowód Kolędniczy.
Na początku grudnia odbywa się również wyjątkowy konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską. Tradycyjnie szopki przedstawiają misterium Bożego Narodzenia, ale często nawiązują również do lokalnych legend, znanych postaci oraz architektury Krakowa. O poranku miejscowi twórcy licznie stawiają się przy pomniku Mickiewicza na Rynku Głównym, by zaprezentować szerokiej publiczności swoje dzieła. Pochód szopkarzy udaje się następnie do siedziby Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, gdzie jury wyłania zwycięzców.
Tradycję tworzenia tych małych dzieł sztuki przypisuje się krakowskim murarzom, którzy, by zarobić na swoje utrzymanie w okresie zimowym, zaczęli projektować szopki w formie teatrzyków. W okresie bożonarodzeniowym odwiedzali oni mieszkańców Krakowa i w ich domach organizowali jasełka w miniaturze. Ten zwyczaj bardzo szybko wpisał się w doroczną celebrację świąt Bożego Narodzenia, a z roku na rok szopki stawały się coraz bardziej okazałe i kunsztowne.
Na początku stycznia krakowskie ulice przemierzają królewskie orszaki ze świtą. Trzy niezwykle kolorowe korowody, prowadzone przez reprezentantów trzech kontynentów, wyruszają z różnych części miasta, by następnie spotkać się na Rynku Głównym i oddać hołd przy żłóbku. Tradycyjny Orszak Trzech Króli w Krakowie to wyjątkowo radosne święto, w którym tłumnie biorą udział mieszkańcy miasta – zarówno, ci najmłodsi, jak i najstarsi. Urozmaiceniem są występy artystów, wspólne kolędowanie, a nawet taniec i krótkie przedstawienia teatralne.
